Fakt czy mit? Wątpliwości dotyczące procesu stwierdzenia nieważności małżeństwa

Dziś postanowiłam obalić kilka mitów na temat tzw. rozwodów kościelnych czy unieważnienia małżeństwa kościelnego. Oczywiście wszyscy którzy, odwiedzają mój blog wiedzą, że prawidłowa nazwa to stwierdzenie nieważności małżeństwa. Są to wątpliwości, z którymi najczęściej spotykam się podczas pracy w kancelarii. Faktami zajmiemy się innym razem.

MIT 1  

Proces  o stwierdzenie nieważności małżeństwa trwa kilka lat

Nie jest to prawdą. Według Kodeksu Prawa Kanonicznego w I instancji proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa od momentu przyjęcia skargi powodowej nie powinien trwać dłużej niż 12 miesięcy. Warto zaznaczyć, że po nowelizacji przepisów prawa kanonicznego przez Papieża Franciszka zniesiono II instancję z urzędu w przypadku wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa. Wobec tego jeśli zapadnie wyrok pozytywny a druga strona nie wniesie apelacji w przypisanym przez prawo terminie wyrok podlega wykonaniu a małżeństwo jest uznane za nieważne.

MIT 2

Stwierdzenie nieważności małżeństwa uzyskuje tylko strona wnosząca skargę powodową

Stwierdzenie nieważności małżeństwa uzyskują obie strony postępowania w Sądzie Biskupim a nie tylko strona wnosząca skargę powodową. Jest tak nawet wtedy gdy strona pozwana nie bierze czynnego udziału w postępowaniu o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

MIT 3

Koszty postępowania przed Sądem Kościelnym są bardzo wysokie

Ostatnio spotkałam się z ciekawym określeniem, że koszt unieważnienia małżeństwa to prawie małe wesele. Oczywiście nie jest to prawdą i nie należy sugerować się tym, co twierdzą na ten temat media. W każdej diecezji w Polsce jest indywidualnie ustalana opłata sądowa. Zwykle koszty w I instancji zamykają się w przedziale 800 – 2500 zł w zależności od sądu. Do tego należy zwykle doliczyć koszt opinii biegłego psychologa, psychiatry lub seksuologa w zależności od potrzeb. Jeśli sprawa zostanie skierowana do II instancji jest to zwykle połowa sumy z I instancji ale nie jest to regułą. Warto jeszcze dodać, że jeśli strona wykaże swoją trudną sytuacje materialną może ubiegać się o całkowite lub częściowe zwolnienie od kosztów sądowych.

MIT 4

Honorarium adwokata kościelnego to bardzo duże pieniądze

Na wysokość wynagrodzenia adwokata kościelnego wpływa wiele czynników i jest ono indywidualnie ustalane dla  każdej sprawy. Nie należy wierzyć liczbom podawanym w mediach ponieważ są one zwykle bardzo wygórowane. Często dotyczą one wynagrodzeń osób niezwiązanych z prawem kanonicznym tj. adwokatów cywilnych czy radców prawnych, którzy nie posiadają odpowiednich kwalifikacji. Warto zaznaczyć, że każda dobra kancelaria kanonistyczna dla osób, które za pomocą dokumentów wykażą trudną sytuację materialną świadczy usługi pro publico bono.

MIT 5

Posiadanie dziecka powoduje, że nie można ubiegać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Posiadanie dziecka nie wpływa na rozpoczęcie i prowadzenie procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Stwierdzenie nieważności małżeństwa w 45 dni - reforma Papieża Franciszka

Tak obecnie jest to możliwe. W dniu 8 grudnia 2015 roku weszło w życie motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus wydane przez Papieża Franciszka. Dokument wprowadził bardzo istotne zmiany do kanonicznego procesu stwierdzenia nieważności małżeństwa.

Największą nowością jest skrócony proces stwierdzenia nieważności małżeństwa, który w przypadku zaistnienia określonych prawem przesłanek może potrwać tylko 45 dni. Okoliczności kwalifikujące sprawę do szybszego procesu są określone  w art. 14 Zasad proceduralnych w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa dołączonych do Mitis Iudex Dominus Iesus i są one następujące:

– brak wiary, który może prowadzić do symulacji konsensu lub błędu determinującego wolę,

– krótki czas pożycia małżeńskiego,

– aborcja dokonana dla uniknięcia zrodzenia potomstwa,

– pozostawanie w relacji pozamałżeńskiej w czasie zawierania małżeństwa lub wkrótce po ślubie,

– podstępne zatajenie bezpłodności, poważnej choroby zakaźnej, potomstwa z wcześniejszego związku lub pozbawienia wolności,

– zawarcie małżeństwa z przyczyny całkowicie obcej życiu małżeńskiemu lub wynikające z nieoczekiwanej ciąży kobiety,

– użycie przemocy fizycznej w celu wymuszenia konsensu,

– choroba psychiczna potwierdzona dokumentacją medyczną.

Warto jednak zaznaczyć, że aby sprawa została skierowana do 45 dniowego procesu nie wystarczy zaistnienie jednej z wyżej przedstawionych okoliczności. Dodatkowo musi istnieć kodeksowa podstawa do stwierdzenia nieważności małżeństwa np.: niezdolność do podjęcia i wypełnienia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej.

Wyrok w procesie skróconym jest podpisany przez biskupa. Druga strona musi wyrazić zgodę na wniesienie skargi powodowej, chyba że jest ona wnoszona przez obojga małżonków.

Ważną zmianą jest również rozszerzenie właściwości sądowej. Przed nowelizacją właściwym sądem do wniesienia skargi powodowej był trybunał zawarcia małżeństwa oraz miejsca zamieszkania strony pozwanej. Skorzystanie z innej właściwości było możliwe po spełnieniu dodatkowych przesłanek. Obecnie skargę powodową można wnieść również to trybunału miejsca zamieszkania strony powodowej.

Ostatnią bardzo ważną zmianą zasługującą na szczególne podkreślenie jest zniesienie drugiej instancji z urzędu w przypadku stwierdzenia nieważności małżeństwa. Będzie to skutkowało tym, że jeśli w pierwszej instancji zostanie stwierdzona nieważność małżeństwa akta nie będą przesyłane do II instancji, chyba że jedna ze stron wniesie apelację. Jeśli apelacja nie wpłynie  wyrok po upływie terminu do jej wniesienia stanie się prawomocny i będzie podlegał wykonaniu. Ta zmiana spowoduje, że sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa (zwane błędnie unieważnieniem małżeństwa) będą toczyły się dużo szybciej.

            Strony w procesie skróconym podobnie jak w zwykłym mogą być reprezentowane  przez adwokata.

Adwokat kościelny i jego rola w procesie przed sądem metropolitalnym

Być może zastanawiacie się czasem kim jest adwokat kościelny i jaka jest jego rola w tzw. rozwodach kościelnych czy unieważnieniach małżeństwa? Czy tak samo jak w sądzie cywilnym zakłada na sprawę togę z zielonym żabotem?

Otóż nie praca adwokata kościelnego wygląda troszkę inaczej J. Po pierwsze nie nosi togi J. Nie każdy prawnik jest również adwokatem kościelnym. Prawo kanoniczne określa następujące wymagania dla osób, które chcę być adwokatami kościelnymi:

- musi być pełnoletni i nienaruszonej sławy,

- ma być katolikiem,

- musi mieć doktorat z prawa kanonicznego lub być prawdziwie biegłym w prawie kanonicznym (w praktyce są to zwykle osoby mające ukończone studia magisterskie z zakresu prawa kanonicznego oraz zdany egzamin licencjacki),

- zatwierdzony przez biskupa w danym sądzie kościelnym.

Warto zaznaczyć, że udział adwokata kościelnego w tzw. rozwodach kościelnych lub unieważnieniach małżeństwa (prawidłowo proces stwierdzenia nieważności małżeństwa) powinien rozpocząć się od sporządzenia skargi powodowej. Adwokat kościelny jako osoba biegła w prawie kanonicznym bez problemu napisze skargę powodową zgodnie w wymogami wskazanymi przez prawo. Dobrze napisana skarga powodowa bardzo pomaga na dalszym etapie procesu stwierdzenia nieważności małżeństwa.

Do kompetencji adwokata kościelnego należy także przygotowywanie propozycji pytań dla świadków, uwag do opinii biegłych, uwag do opinii obrońcy węzła małżeńskiego oraz innych pism procesowych. W uwagach do opinii obrońcy węzła małżeńskiego adwokat kościelny powinien wskazać zbiorczo wszystkie fakty przemawiające za nieważnością małżeństwa. Po zapoznaniu się z całością materiału dowodowego przygotowuje tzw. głos obrończy. W piśmie tym adwokat kościelny powinien ustosunkować się do całości zgromadzonego materiału dowodowego oraz wszystkich przytoczonych w procesie okoliczności przemawiających za nieważnością małżeństwa. 

Warto zaznaczyć, że aby strona mogła być reprezentowana przez adwokata w procesie musi przedłożyć trybunałowi autentyczne zlecenie. Wówczas taki adwokat zostaje zatwierdzony ad casum i od tego czasu czynnie reprezentuje stronę w procesie.

W sądach kościelnych znajdują się również listy tzw. stałych adwokatów zatwierdzonych do wykonywania funkcji w danym sądzie. Należy jednak pamiętać, że zatwierdzenie w jednym sądzie kościelnym nie daje możliwości występowania przed innym trybunałem. Wówczas reprezentowanie strony jest możliwe po uzyskaniu zatwierdzenia ad casum (do sprawy).

Podsumowując wypada zaznaczyć, że adwokatem kościelnym może być tylko osoba, które spełnia wyżej wymienione warunki określone przez prawo kanoniczne. Adwokat kościelny powinien czynnie reprezentować Klienta w procesie wnosząc odpowiednie pisma i inne umotywowane uwagi. Warto korzystać z pomocy wykwalifikowanych osób znających materialne i proceduralne przepisy prawa kanonicznego. 

Udział adwokata kościelnego w procesie pomaga w udowodnieniu przesłanek powodujących nieważność małżeństwa co pozwala na uzyskanie stwierdzenia nieważności małżeństwa zwanego błędnie rozwodem kościelnym lub unieważnieniem małżeństwa.